Walhalla

Column: Procedurefetisjisme

Door Norman Schreiner (1962)

Seniore oud-leden kunnen zich nog wel het jaar 1968 herinneren. Ruim 54 jaar geleden, in mei, vonden in een aantal grote Europese steden studentenopstanden plaats. Het Lieverdje, een markant bronzen beeldje aan het Amsterdamse Spui, was al enige tijd de ontmoetingsplaats voor zogeheten happenings. Daar riepen studenten leuzen als “een tevreden roker is geen onruststoker”, 's zondags, begrijp je, rookt hij zijn pijpje”. Onderliggende gedachte was in feite cynisme jegens de gezapige, kleinburgerlijke en paternalistische Nederlandse samenleving, waarin betutteling van hogerhand zorgde voor instandhouding van een brave burger, een dociele onderdaan. Kerkelijke gezagsdragers observeerden de levenswandel van hun gelovigen. Het was de tijd dat ministers respectvol met “excellentie” werden aangesproken en het Polygoonjournaal werd gesierd door de heroïsche blikkerige commentaarstem van Philip Bloemendal. De tijd van ferme jongens, stoere knapen. De tijd van noeste nijverheid van “arbeiders”, “bedienden” en “werksters”.

Nogal wat historici markeren het jaartal 1968 als een paradigmaverschuiving, een omslagpunt in het maatschappelijk denken. Mensen voelden zich gaandeweg verlost van oude knellende betuttelende jukken. Gingen vrijer denken, vrijer handelen. Totdat enige decennia later de managerscultuur opkwam. Deze managers vonden dat vrijheden door mensen wel erg ruim werden geïnterpreteerd. Daar hoorde ordening in te komen. Je moet de dingen goed kunnen regelen. Daar ben je immers manager voor. Zij wisten al dat er strakke procedures waren ingevoerd voor het besturen van luchtvaartuigen, medische ingrepen bij patiënten en werken met gevaarlijke stoffen. Terecht, want dat gaat om lijfsgevaar voor mens en dier. Maar managers vonden dat voor allerlei andere weliswaar niet-hachelijke handelingen eveneens procedures zouden moeten gelden.

Grote bedrijven en instellingen - ook universiteiten en scholen - wierpen dus zich driftig op het bedenken van procedures. Vergaderingen werden belegd om procedurelitanieën en afvinklijsten te creëren. Sommige procedurefetisjisten maakten het zelfs zo bont dat er eerst maandenlang vergaderd en gesteggeld moest worden over de procedure om überhaupt een procedure te ontwerpen.

Als burger ontkom je er tegenwoordig kennelijk niet meer aan. Een product of dienst aanvragen, wijzigen of opzeggen? Invulformulieren dwarrelen om je heen. Zo wordt de burger tegenwoordig voor menig wissewasje in een korset vol dociele procedures gehesen. Waarom? Gaat het om gevaar voor lijf en leden? Nee, dat is niet het geval. Of is het wederom betutteling, net als indertijd? Wellicht is het een hang naar dressuur. Dat komt op hetzelfde neer.

Dus, hoe ver willen we hiermee doorgaan? Komen er straks ook procedures hoe je de hond moet uitlaten? Hoe je op een terrasje koffie moet bestellen? Hoe je een verjaardagslied aanheft?