Walhalla

• 26 feb. 2024 15:58:00

Correspondentie n.a.v. voordracht Jan van Dunné op 50+ Lunch

Door Rikard Juttmann MD PhD (1970) en professor mr. Jan van Dunné (82 jaar oud en oud-lid bij Minerva)

1. Rikard Juttmann aan Jan van Dunné

Rotterdam, 11 februari 2024

Naar aanleiding van uw lezing gisteren tijdens de vijftig + lunch van het RSC.

Hooggeleerde heer,

Ik weet niet of u dezelfde ervaring heeft? Mij overkomt het regelmatig. Je luistert naar een boeiend verhaal en na afloop is er gelegenheid om te reageren of vragen te stellen. Je hebt het gevoel dat je dat zou willen doen, maar op het moment zelf weet je niet meer wat je eigenlijk wilt zeggen. Na afloop op reis naar huis (in mijn geval in de Rotterdamse metro) schiet het je te binnen: zus en zo had ik moeten zeggen en dit en dat had ik moeten vragen!

Maar vooruit, uw emailadres is eenvoudig te vinden op het internet, dus ik kan u alsnog schriftelijk benaderen met die opmerkingen en vragen.

In de eerste plaats had ik gisteren willen benadrukken dat vrijwel alle Nederlanders, en niet in de laatste plaats de bij deze lunch aanzittende hoogopgeleide bemiddelde oudere heren, behoorlijk hebben geprofiteerd van de gaswinning in Groningen. Ik kan natuurlijk als eenvoudige medicus niet spreken voor vele van mijn disgenoten die carrière hebben gemaakt in het bedrijfsleven, maar laat ik dan maar dicht bij mijzelf blijven. Ik heb een deel van mijn beroepsleven mij bezig gehouden met het zoeken (en vinden!) van financiering voor medisch en public health onderzoek in het Erasmus MC. Daarbij kwam ik tot de ontdekking dat veel echt belangrijke researchprojecten gefinancierd werden door de Nederlandse overheid vanuit wat wij de “aardgasfondsen” noemden. Het is natuurlijk veel te kort door de bocht, maar als je een beetje demagogie niet schuwt, zou je kunnen beweren dat veel baanbrekend onderzoek dat heeft geleid tot gezondheidswinst in Nederland, zoals de toename van de levensverwachting die het überhaupt mogelijk heeft gemaakt dat een bijeenkomst van 50 + corpsleden voldoende deelnemers heeft, deels te danken is aan het Groningse gas.

Wat ik maar wil zeggen is dat het exploiteren van de gasvoorraad in Groningen in veel opzichten een zegen is geweest voor Nederland. Of er aan het begin en gedurende de exploitatie werkelijk voldoende inzicht in de grote nadelen beschikbaar was om deze te vermijden, lijkt mij aanvechtbaar. De notie dat energiewinning uit fossiele brandstoffen vanuit klimaat overwegingen sowieso een slecht idee is, wordt pas redelijk recent algemeen aanvaard. Dat er een groot risico op aardbevingen bestond, blijkt achteraf evident, maar lag bij voorbaat  minder voor de hand. Als ik u goed begrepen heb, verwijt u de exploitanten (NAM en overheid) dan ook niet zo zeer dat zij de nadelige bijeffecten van de gaswinning niet hebben voorkomen, maar veeleer dat zij de verantwoordelijkheid en met name de aansprakelijkheid van de door hen veroorzaakte schade hebben willen ontkennen en ontlopen.

De woede en verbijstering voor het uitblijven van de ruiterlijke erkenning van die aansprakelijkheid en de bijpassende financiële compensatie heeft, naar het mij voorkomt, een veel grotere impact gehad dan de feitelijke materiële schade. Ik twijfel er niet aan dat zo’n compensatie behoorlijk in de papieren zou zijn gelopen, maar heb ik nu goed van u begrepen dat de kosten van een ruimhartige afhandeling slechts een fractie zouden zijn geweest van de feitelijke opbrengst van de exploitatie over de jaren heen? Met andere woorden, moet ik volgens u aannemen, dat als de overheid adequaat haar verantwoordelijkheid had geaccepteerd,  al het heilzame profijt van de gaswinning voor de Nederlandse samenleving (inclusief het baanbrekende research van het Erasmus MC!) daar hoegenaamd niet onder had geleden?  

Blijft de vraag welke perverse reflexen overheid en bedrijfsleven hebben verhinderd te handelen zoals juridisch en moreel voor de hand lag. Te meer daar het uitblijven van verstandig handelen op de iets langere duur tot veel meer problemen en verlies van goodwill voor beide heeft geleid. Koppige neoliberale aversie tegen overheidsingrepen? Pure koopman schraperigheid? Of vrees voor gezichtsverlies door te erkennen dat je succesnummer ook valse noten bevat?

Hoogachtend en met vriendelijke groet,
Rikard Juttmann, MD PhD, public health onderzoeker
Commissaris van het Consumabel van het derde College van Senaat en Bestuur van het
Rotterdams Studenten Corps en de Rotterdamse Studenten Sociëteit ‘Hermes’ (1973-‘74)

2.Jan van Dunné aan Rikard Juttmann

Rotterdam, 14 februari 2024

Geachte heer Juttmann, Beste Rikard,

Dank voor de brief naar aanleiding van mijn verhaal op de reünie van het RSC (ik zei bijna: op Hermes). Ik herken dat gevoel wel, het manco bij vragenstellen ter plekke, heb ik ook wel met niet-ingezonden brieven aan NRC of Trouw.

Over het punt van verwondering bij jou (ik tutoyeer maar), dat is iets wat vrij breed leeft. De opbrengst van de gaswinning sinds jaren '60 is berekend op ca. 500 miljard. De Staat krijgt 90% winst op jaarbasis, gemaakt door de 'Maatschap Groningen', 50-50 Staat-NAM (Shell/Esso). En inderdaad, als de Staat zijn verantwoordelijkheid had genomen, zoals je zegt, zou hij vanzelfsprekend van begin af aan schade moeten vergoed hebben, sterker nog, zoveel mogelijk voorkomen moeten hebben. Dat laatste door beter toezicht op de NAM, via zijn Staatstoezicht op de Mijnen (SodM), die dat decennia lang verzaakt heeft, en pas na de beving van Huizinge (2012) ontwaakt is. Er zaten daar n.b. geen geologen, de huidige direkteur, Kockelkooren, vertelde in een lezing laatst voor de Groninger Bodembeweging dat bij zijn aankomst in 2019 er geen enkele geoloog aan SodM verbonden was. Alle risico's werden stelselmatig ontkend, en ook niet goed, naar wetenschappelijke maatstaven (EU!) geregistreerd en gemeten. Dat alles onder nauwe regie van EZ, die alles onder de pet wilde houden, en glashard ontkende tegenover de TK, die gesteund werd al in de jaren '90 door het Onafhankelijk Geologen Platform (em. hgl. Geologie e.d., TUD en Groningen).

Het is dus niet allemaal per ongeluk uit de hand gelopen, of door pure onkunde geweest, maar onder een bewuste, strakke regie uit Den Haag gebeurd, in samenwerking met de NAM uiteraard.

De Parlementaire Enquête Commissie heeft vorig jaar heel wat kritiek geuit, maar is niet tot de bodem gegaan, onder meer omdat er met geen enkele civilist (privaatrecht-jurist, kenner van schade en aansprakelijkheid) gesproken is. Ik was aanvankelijk uitgenodigd, op voordracht van de TK, maar tenslotte toen ik maar niets hoorde, bleek ik niet nodig te zijn. Ook daar speelt de machtige hand van EZ (en NAM) door, lobbywerk is van alle tijden. Het is dus een half verhaal, dat rapport (ik schreef erover in het Ned. Juristenblad, NJB, juli 2023). 

Het ministerie van Financiën speelt hierin ook nog een rol, al jaren. Formeel gaat 10% naar FZ. De verhoging van de gaswinning in 2013, van 12 miljard naar 53 miljard, toen al besloten was om de winning te verlagen vanwege de risico's, is er een voorbeeld van (Zalm op de achtergrond).

Dat alles neemt niet weg, dat de gasopbrengsten welkom waren, en vaak goed besteed, zoals jullie medisch onderzoek naar ik begrijp. De HSL is een wat bedenkelijker verhaal.

Ik ga eindigen, heb mijn ochtend jog uitgesteld (het roeien gaat waarschijnlijk niet door, het regent).

Met beste groet,

Jan van Dunné

3.Rikard Juttmann aan Jan van Dunné

Rotterdam, 14 februari 2024

Beste Jan,

Bij je voorstel over te gaan op tutoyeren sluit ik me uiteraard graag aan. In 1970, toen ik aankwam als corpsstudent, werd ons nog ingepeperd hoogleraren vormelijk en met respect te benaderen, vandaar de aanhef in mijn schrijven van eergisteren. In het College van Senaat en Bestuur waar ik later deel vanuit mocht maken, zaten bovendien rechtenstudenten die nog bij jou college liepen en daar nogal van onder de indruk waren. Onder andere Paul Poustochkine, met wie ik samen zaterdag de 50 + lunch heb bezocht en aan wie ik, zoals je hebt gezien, een afschrift van onze correspondentie stuur. Hij is later vicepresident van de Haagse Rechtbank geworden, maar dat terzijde.

Hartelijk dank voor je reactie. Het is inderdaad verbijsterend dat overheid en bedrijfsleven echte relevante experts (geologen, privaatrecht juristen) bewust hebben uitgesloten van beleidsadvisering, waarmee zij hun ogen dachten te kunnen sluiten voor de maatregelen die werkelijk nodig waren. Je stelt: “als de Staat zijn verantwoordelijkheid had genomen zou hij vanzelfsprekend van begin af aan schade moeten vergoed hebben, sterker nog, zoveel mogelijk voorkomen moeten hebben”. Bij nader inzien vermoed ik dat bij dat laatste de schoen wringt. Het vergoeden van de schade zou natuurlijk moeiteloos uit de opbrengst van de gaswinning kunnen worden gefinancierd. Maar als het voorkomen van schade zou hebben betekend dat verdere gaswinning zou moeten worden stop gezet en onze nationale tovergeldbron zou opdrogen, was de strop natuurlijk veel groter.

Ik vermoed dat dit het dilemma was waarvoor onze politici en captains of industrie zich geplaatst zagen. Je kan je afvragen of er een tussenoplossing mogelijk zou zijn geweest: wel onmiddellijk de schade vergoeden en mogelijke methoden onderzoeken en toepassen, die schade risico’s verminderen, zonder de zeer profijtelijke gaswinning te stoppen. Een complexe strategie met een hoog afbraak risico. De beleidsbepalers zijn er zelfs niet aan begonnen en hebben gekozen voor zo snel mogelijk zoveel mogelijk geld binnenharken.

Laat ik nogmaals benadrukken dat, afgezien van enige duizenden ongelukkige Groningers, ontelbare Nederlanders van deze dubieuze strategie hebben geprofiteerd, inclusief de brave 50+ corpsleden die je zaterdag heb toegesproken en ikzelf. Ik weet zeker dat een overgrote meerderheid van je gehoor op politieke partijen heeft gestemd die dit beleid consequent hebben gesteund en tot de dag van vandaag hebben verdedigd. Ik stem zelf al jarenlang op de PvdA en word binnen dit gezelschap glimlachend getolereerd. (Ach ja, zo’n rare medicijnman, daar kan je zo iets van verwachten). Maar ja, de partij van mijn voorkeur is decennia lang net zo verantwoordelijk geweest voor deze vorm van collectieve zelfzucht als die andere partijen.

Hoe dan ook, het is mij een waar genoegen met jou hierover van gedachten te mogen wisselen. Ik vraag mij af of jij er bezwaar tegen zou hebben (een deel van) onze correspondentie ter publicatie op te sturen naar het bestuur van wat tegenwoordig de “Vereniging Walhalla” heet, onze oud leden club, die ook de 50+ lunch organiseert. Zij brengen periodiek online  een soort bulletin met wederwaardigheden van leden uit. Misschien een aardige afwisseling t.o.v. verslagen over bejaardenwandelingen en golftoernooien?

Hartelijke groet,

Rikard Juttmann

4.​​​​​​​Jan van Dunné aan Rikard Juttmann

Rotterdam, 14 januari 2024

Beste Rikard,

Dank voor jouw brief, met wederom lezenswaardige inhoud.

Ik heb geen bezwaar tegen publicatie van onze briefwisseling.

Jouw opmerking over jouw PvdA-voorkeur deed mij goed (ook de partij waarop ik stem), maar in dit dossier hebben VVD-ministers de boventoon gevoerd, afgelopen decennia, met Kamp en Wiebes in hoofdrollen.

Beste groet,

Jan